vasael.ir

به گزارش خبرگزاری وسائل درس خارج استاد رضائیان در تاریخ یازدهم دی ماه 96 برگزار شد این جلسه استاد بیام سیر مباحثی است که استاد دارند بیان می کنند می باشد که تقدیم خوانندگان می شود.

مباحث این جلسه بررسی سیر مباحث و چرایی و چگونگی آن است لذا نیازی به ارائه خلاصه از آن نمی باشد.

اللهم کن لولیک الحجة بن الحسن صلواتک علیه و علی آبائه فی هذه الساعه و فی کل ساعه ولیا و حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا حتی تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا برحمتک یا ارحم الراحمین، سلامتی و تعجیل درظهور امام زمان علیه السلام و شادی روح نبی مکرم اسلام (ص) و امیر المومنین (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) و فاطمه معصومه (س) و امام و شهدا، سه تا صلوات عنایت بفرمایید: اللهم صل علی محمد و آل محمد وعجل فرجهم.

اصل بحث:

در مباحث گذشته مبادی اصول فقه نظام را بررسی کردیم حداقل یک تامل مختصری داشته باشیم و در فضای پیش رو کار ما تحلیل اصول است و می خواهیم ببینیم اگر بزرگان در جهتی نظر دارند مکانیزم فهم آنها کجاها شکل گرفته است لذا فارغ از بحثی که داریم دقت بفرمایید چگونه از حیث روش شناسی جلو رفته ایم.

ما عالم ثبوت، اقتضای حکم، و نسبت آن با حق مولی و انسان را سنجیده ایم این مکانیسمی است که در ذهن بزرگان سلف ما هم بوده است منتهی هر کدام به یک قسمت آن توجه کرده اند ولی ما کل دستگاه را دیده ایم که هر جزء یک اقتضائی دارد و در مجموع و روی هم رفته اقتضاء خاص دیگری دارد.

تمایز کار ما با سلف

ما آمدیم اقتضاء حکم را لحاظ کرده ایم این اقتضاء حکم یا عالم مصلحت در سلسله ثبوتی حکم از فهم رابطه انسان با موضوع خارجی و آن فعلی که انجام می دهد یا متعلق فعل او با نتایج خاص حاصل می شود.

این اقتضای حکم در فضای فقه نظام چه نوع اقتضایی دارد قاعدتا ما همان طور که اشاره کردیم سعی می کنیم اصول فقهی را فهم کنیم که فقه آن اینگونه است که اقتضائات خاصی مورد نظر است به این معنا که مکلف همان مکلف است اما رفتار او دارای آثاری است و دارای جلوه هایی است که آن آثار و جلوه ها معتنی به اجتماعی هستند و یا به تعبیر دیگر مکلف را در بستر یک کل مورد توجه و بررسی قرار می دهیم.

توضیح:

هم این که مکلف فعلی دارد که دارای آثار معتنی به اجتماعی است و هم این که این آثار معتنی به اجتماعی در یک کل لحاظ می شود وقتی بخواهید یک مساله را در یک کل لحاظ کنید و بفهمید باید فهم نسبت ها در درون آن صورت بگیرد که این با کدامیک از اجزا کل نسبت دارد و باید رد فضای نسبت سنجی روایات آن فهم شود.

چون احادیث ناظر به حیث های مختلف فعل مکلف و آثار و احکام آن می باشد و بیان می کنند ما اگر ندانیم این فعل دارای چه حیث هایی هست مثلا ارتباط فضای اقتصادی مکلف با فضای فرهنگی مکلف چیست؟

روایاتی که ناظر به این حیث ترکیبی است اگر لحاظ نشود متوجه نخواهیم نشد آنچه که مسلم است این است که وقتی داریم در مرتبه اقتضاء حکم یا مرتبه مصلحت سنجی و احراز ثبوت صحبت کنیم حتما فعل مکلف دارای حیث ارتباطی است باید در مرتبه اول حیث ارتباط فهم شود.

پی گیری بحث در دو جهت

بحث را در دو جهت ادامه می دهیم مرتبه و جهت اول این است که ما مستقیم می رویم سراغ روایات، ببینیم مطالبی از روایات به صورت عادی فهم می شود یا نمی شود در این روش برداشت مستقیم از روایات، یعنی از منطوق ادله، اگر برای فعل مکلف حیث ارتباطی با فضای اجتماع و نظام بیان کرده باشد این روایات ناظر به فقه نظام است.

اما مشی دوم و مرتبه دوم مساله شناسی و با پرسش روشن به سراغ ادله رفتن است مثلا از ارتباط انسان با محیط زیست در فضای اجتماع اگر سوال مساله دقیقا روشن باشد میزان بهره برداری از منابع چقدر است؟

این که حیث های متعلق به مساله روشن باشد و می توان از ادله ولو منطوق اجتماعی و کلان نداشته باشد بهره برد ممکن است در یک جا ما با دلیلی برخورد کنیم و از ظاهر آن حیث نظام معلوم و روشن نباشد اما وقتی ما موضوع و مساله را روشن و تبیین کنیم می بینیم این روایت ناظر به این مساله صحبت کرده است از مجموع حیث ها حکم ناظر به نظام فهمیده می شود.

مثال:

ارتباط من با این درخت به صورت ظاهری ارتباطی به اجتماع ندارد ولی اگر ارتباط همه مکلفین با همه درختها دیده شود و بررسی شود معنی پیدا می کند.

یا بهره برداری از آبها و هوا، و نیز شاید استفاده از مواد مخدر را می گویند فردی است اما از حیث کلان وقتی نگاه می کنیم فرد فرد افراد روی هم می شود اجتماع و مساله اجتماعی و دقیقا حکم فرق می کند.

یک مثال از جوامع غربی

یک موقعی در نظام غرب به خوردن مشروبات الکلی به صورت فردی نگاه می کردند اما امروزه می بینند دارای آثار اجتماعی معتنی به خاص است مثل فضای مجازی در عصر فعلی، افراد تک تک فردی حساب می شوند ولی نسبت به برخی از مسائل مثل تحریکات بیرونی و در حوزه جنگ نرم همه از این فضا بهره می برند که  فضای مواجهه با نظام اسلامی است اخبار ضد و نقیض و یا اخبار درست جهت دار یک فضای اجتماعی می شود و معتنی به هم می شود اگر این تعداد افراد فرضا با هم این کار را بکنند قاعده لا ضرر و حرج شامل همه آنها می شود.

چه در جامعه اسلامی و چه در جامعه غیر اسلامی ضرر به همه می رسد، لذا کاملا حکم عوض می شود ضرر اجتماعی با فرض مکلف جمعی است در این جهت فرض می شود اگر عموم مکلفین با این اباحه به فعل الف روی آورند آیا موقعیت همان موقعیتی است که در حالت فردی انجام می دانند مثل سیگار کشیدن اگر افراد تک تک لحاظ شوند نه لا ضرر است و نه لا حرج. بلکه اصالت اباحه حاکم است سیگار کشیدن در بستر عموم که اغلب افراد به آن مبادرت می ورزند هم حرج و هم لا ضرر شامل آن می شود.

اشکال:

شاید اشکال این گونه باشد که این فرض است که همه مبادرت کنند یا غالب افراد مبادرت کنند با فرض که حکم معین نمی شود.   

پاسخ این سوال و اشکال این است که احکام اجتماعی با احکام فردی متفاوت است  احکام اجتماعی از باب اینکه مبارزه با هرج و مرج می کند ثبات اجتماعی را در پی دارد بر فرض مصلحت داشتن یا مفسده  داشتن حکم جعل می شود میزان مبادرت تاثیری ندارد به اینکه جایی برای ورود مبادی قانونی مثل یک مرز می‌گویند اینجا اصلا دونفر مردم رد نمی شوند اما اینکه دو نفر نمی آیند و نمی روند مانع از این می شود که ما  قانون مالیات و گمرک و سیستم امنیتی برای ورود و خروج لحاظ نکنیم.

قانون باشد فرقی نمی کند پر تردد باشد یا کم تردد فرقی نمی کند در هر صورت باید  قانون باید باشد.

ممکن است از یک مرزدو نفر عبور کنند قانون باید باشد قانون بنابر اقتضای حکم جعل حکم می کند سوال این است اگر کسی در خانه سیگار اگر این آثار برای در خانه بودن یا بیرون خانه بودن فرق کند با هم متفاوت باشد در هر صورت هوا را آلوده میکند لذا فرقی نمی‌ کند در هر دوحکم واحدی دارند یا قلیان کشیدن در هر صورت عوارض آن به اجتماع بر می ‌گردد اما فعل ممکن است در خانه و بیرون متفاوت باشد حکم دائر مدار مصلحت عمومی است و آثار آن فعل لحاظ می شود.

السلام علیک یا ابا عبدالله و علی الارواح التی حلت بفنائک علیک منا سلام الله ابدا ما بقینا و بقی اللیل و النهار و لا جعله الله آخر العهد منی لزیارتکم السلام علی الحسین و علی علی ابن الحسین  و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین.